Acil Çıkış ve Kaçış Yolları

İşyerlerinde acil durumlarda kullanılacak olan acil çıkışlar, kaçış yolları, acil çıkış kapıları, merdivenlerin hangi özellikte olması gerektiği konusunda 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre çıkarılmış olan “İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik” te belirli tanımlamalar ve olması gereken özellikler sıralanmıştır.

İşyerlerindeki bütün acil çıkış yolları ve kapılarının;

• Doğrudan dışarıya veya güvenli bir alana açılması sağlanır ve önlerinde ya da arkalarında çıkışı önleyecek hiçbir engel bulunmaz.
• Acil durumlarda çalışanların hemen ve kolayca açabilecekleri şekilde olması sağlanır.
• Acil çıkış yolları ve kapıları ile buralara açılan yol ve kapılarda çıkışı zorlaştıracak hiçbir engel bulunmaz.
• Acil çıkış kapılarının kilitli veya bağlı olmaması sağlanır.

İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik’te bir işyerinde meydana gelebilecek tüm acil durumlar (yangın, deprem, sel, sabotaj, vb.) göz önünde bulundurularak acil çıkış yolları ve kapıları tanımlanmıştır. Fakat burada belirtilen genel özellikler işyerindeki bir takım yapısal sorulara cevap vermekte yetersiz kalmaktadır. Örneğin;

• İşyeri binasında kaç tane acil çıkış olmalıdır?
• Acil çıkışlar ve kaçış yollarının genişliği nasıl hesaplanabilir?
• Çalışan sayısının kaçış yollarının ve acil çıkışlar hesaplanmasında etkisi var mıdır?

Bu soruların cevabı için “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik(BYKHY)” e atıf yapılmıştır. Yazıda uygulamalı olarak yukarıdaki sorulara cevaplar verilecektir.

Burada acil çıkışlar ve kapılarını da kapsayan daha geniş bir tanımlama olan kaçış yolu terimi kullanılmaktadır.

1.Kaçış Yolları

Kaçış yolları, bir yapının herhangi bir noktasından yer seviyesindeki caddeye kadar olan devamlı ve engellenmemiş yolun tamamıdır. Kaçış yolları kapsamına;

• Oda ve diğer bağımsız mekânlardan çıkışlar,
• Her kattaki koridor ve benzeri geçitler,
• Kat çıkışları,
• Zemin kata ulaşan merdivenler,
• Zemin katta merdiven ağızlarından aynı katta yapı son çıkışına götüren yollar,
• Son çıkış dâhildir.

Asansörler kaçış yolu olarak kabul edilmez.

Kaçış yollarının belirlenmesinde yapının hangi amaç için kullanıldığı, binanın ilgili bölümünde bulunma ihtimali olan toplam insan sayısını, ilgili katın alanı, çıkışa kadar alınacak yol ve çıkışların kapasitesi esas alınır.

Kaçış yollarının tamamını kaçış sistemi olarak adlandırırsak;

2.Çıkış kapasitesi ve kaçış uzaklığı

Çıkış kapasitesi ve kaçış uzaklığı hesabında iki adet tanım karşımıza çıkmaktadır.

Kullanıcı yükü: Herhangi bir anda, bir binada veya binanın esas alınan belirli bir bölümünde bulunma ihtimali olan toplam insan sayısıdır,

Kullanıcı yük katsayısı: Yapılarda kişi başına düşen kullanım alanının metrekare cinsinden m2/kişi olarak ifadesini,

Kullanıcı yükü katsayısı olarak, gerekli kaçış ve panik hesaplarında kullanılmak üzere BYKHY Ek-5/A’da belirtilen değerler esas alınır.

Örneğin 7. Sıradaki çok amaçlı spor tesisinin katsayısı 3 m2/kişi olarak belirtilmiştir. Spor tesisimiz 300 m2 den oluşuyor ise buradaki kullanıcı yükü 300/3 =100 kişi olarak ele alınmalıdır.

 3.Çıkış Genişliği

Çıkış genişliği için, çıkış kapıları, kaçış merdivenleri, koridorlar ve diğer kaçış yollarının kapasiteleri 50 cm’lik genişlik birim alınarak hesaplanır. Birim genişlikten geçen kişi sayısı bina kullanım sınıflarına göre yine BYKHK Ek-5/B’de gösterilmiştir.

• Kaçış uzaklığı, kullanım sınıfına göre Ek-5/B’de belirtilen değerlerden daha büyük olamaz.
• Kullanılan bir mekân içindeki en uzak noktadan en yakın çıkışa olan uzaklık, Ek-5/B’de belirlenen sınırları aşamaz.
• Odalara, koridorlara ve benzeri alt bölümlere ayrılmış büyük alanlı bir katta, direkt (kuş uçuşu) kaçış uzaklığı Ek-5/B’de izin verilen en çok kaçış uzaklığının 2/3’ünü aşmıyor ise kabul edilir.
• Kaçış uzaklığı ölçülecek en uzak nokta, mekânı çevreleyen duvarlardan 40 cm önde alınır.
• Zemin kattaki dükkân ve benzeri yerlerde kişi sayısı 50’nin altında ve kaçış uzaklığı en uzak noktadan dış ortama açılan kapıya olan uzaklık 25 m’den az ise, bina dışına tek çıkış yeterli kabul edilir.

4.Kaçış Yolu Sayısı ve Genişliği

Toplam çıkış genişliği, hesaplanan bir kattaki kullanım alanlarındaki toplam kullanıcı sayısının birim genişlikten geçen kişi sayısına bölümü ile elde edilen değerin 0.5 m ile çarpılması ile bulunan değerden az olamaz.

Toplam kullanıcı sayısı;

• 50 ila 500 kişi arasında ise kattaki bir kaçış yolunun genişliği 100 cm’den,
• 501 ila 2000 kişi arasında ise kattaki bir kaçış yolunun genişliği 150 cm’den,
• 2001 ve daha fazla ise kattaki bir kaçış yolunun genişliği 200 cm’den az olmayacak şekilde çıkış sayısı bulunur.

Kaçış yolu, bu özelliği dışında, yapının mekânlarına hizmet veren koridor ve hol olarak kullanılıyor ise 110 cm’den az genişlikte olamaz.

Hiçbir çıkış veya kaçış merdiveni veyahut diğer kaçış yolları, hesaplanan bu değerlerden ve 80 cm’den daha dar genişlikte olamaz.

Yüksek binalarda kaçış yollarının ve merdivenlerin genişliği 120 cm’den az olamaz. (Yüksek bina: Bina yüksekliği 21.50 m’den, yapı yüksekliği 30.50 m’den fazla olan binalar)

İki çıkış gereken mekânlarda, her bir çıkışın toplam kullanıcı yükünün en az yarısını karşılayacak genişlikte olması gerekir.

5.Merdivenler

Genişliği 200 cm’yi aşan merdivenler, korkuluklar ile 100 cm’den az olmayan ve 160 cm’den fazla olmayan parçalara ayrılır. Kaçış yolu koridoru yüksekliği 210 cm’den az olamaz.

Genişlikler, temiz genişlik olarak ölçülür. Kaçış merdivenlerinde ve çıkış kapısında temiz genişlik aşağıda belirtilen şekilde ölçülür:

1. Kaçış merdivenlerinde temiz genişlik hesaplanırken, küpeştenin yaptığı çıkıntının 80 mm’si temiz genişliğe dâhil edilir.
2. Çıkış kapısında; tek kanatlı kapıda temiz genişlik, kapı kasası veya lamba çıkıntısı ile 90 derece açılmış kanat yüzeyi arasındaki ölçüdür. Tek kanatlı bir çıkış kapısının temiz genişliği 80 cm’den az ve 120 cm’den çok olamaz. İki kanatlı kapıda temiz genişlik, her iki kanat 90 derece açık durumdayken kanat yüzeyleri arasındaki ölçüdür.

Bütün çıkışların ve erişim yollarının aşağıda belirtilen şartlara uygun olması gerekir:

1. Çıkışların ve erişim yollarının açıkça görülebilir olması veya konumlarının simgeler ile vurgulanması ve her an kullanılabilmesi için engellerden arındırılmış hâlde bulundurulması gerekir.
2. Bir yapıda veya katlarında bulunan her kullanıcı için, diğer kullanıcıların kullanımında olan odalardan veya mekânlardan geçmek zorunda kalınmaksızın, bir çıkışa veya çıkışlara doğrudan erişim sağlanması gerekir.

Bir örnek ile daha da netleştirilebilir:

Toplam kapalı alanı 1000 m2 olan şekildeki gibi 3 katlı, yağmurlama (sprinkler) sistemi mevcut bir imalathanede acil çıkış kapısı sayısı ve kaçış yolları genişlikleri nasıl hesaplanır?

Kırmızı ile gösterilen çizgiler en uzak noktadan çıkışa olan uzaklıkları göstermektedir. Şekildeki gibi olan bir mimariye sahip 50m uzunlukta imalathane düşünülürse çıkışa en uzak noktadan ölçülen mesafe (imalathanedeki kırmızı çizgi mesafeleri) ortalama 55 m gibi bir değerdir.  Bu durum da yönetmelik Ek-5/B’de imalathanenin faaliyet konusuna göre tek yönde ve iki yönde çıkış uzaklıkları görülmektedir.

Buna göre tablonun endüstriyel amaçlı binalar kısmında tek yönde yağmurlama sistemi mevcutsa yani sadece bir adet acil çıkış kapısı varsa 25m, iki farklı yönde acil çıkış kapısı varsa 60 m olduğu görülür. Fakat örnek projede 25 metreyi geçtiği için(yaklaşık 55 metre) mevcut bulunan çıkışa alternatif 2. acil çıkış kapısı gerekir.

 Bu mahal için kullanıcı yükünü bulmak gerekirse, bu sefer Ek-5/A kullanılmalıdır.

Ek-5/A tablosunda paketleme yeri, fabrika üretim alanları kısmında 10m2’ye düşen kişi sayısı 1 olarak görülmektedir. Örnek projemizde üretim kısmı 1000m2 idi. o halde,

1000m2 / 10m2/kişi = 100 kişi olduğu görülür. Yönetmelik gereği (Madde 39(2)) 50 kişi yükünü aşan yerlerden 2. acil çıkış gerekir.

Toplam çıkış genişliği için ise,

Toplam çıkış genişliği = (Mahaldeki toplam kullanıcı yükü/Birim genişlikten geçen kişi sayısı) x 0,5

Burada birim genişlikten geçen kişi sayısını Ek-5/B tablosunda, endüstriyel amaçlı binalar kısmında, kaçış merdivenleri için alalım. 60 kişi

Toplam çıkış genişliği(kaçış merdiveni için) = (100 kişi / 60 kişi) x 0,5  = 0,833 cm yapılacak merdivene açılacak kapı genişliği bu değerden az olamaz.

6.Kaçış yolu kapıları

Kaçış yolu kapılarının en az temiz genişliği 80 cm’den ve yüksekliği 200 cm’den az olamaz. Kaçış yolu kapılarında eşik olmaması gerekir. Dönel kapılar ile turnikeler, çıkış kapısı olarak kullanılamaz.

Kaçış yolu kapıları kanatlarının, kullanıcıların hareketini engellememesi gerekir. Kullanıcı yükü 50 kişiyi aşan mekânlardaki çıkış kapılarının kaçış yönüne doğru açılması şarttır. Kaçış yolu kapılarının el ile açılması ve kilitli tutulmaması gerekir.

Kaçış merdiveni kapılarının duman sızdırmaz ve;

• 4 kattan daha az kata hizmet veriyor ise en az 60 dakika,
• Bodrum katlara ve 4 kattan daha fazla kata hizmet veriyor ise en az 90 dakika yangına karşı dayanıklı olması şarttır.

Kapıların, kendiliğinden kapatan düzenekler ile donatılması ve itfaiyecilerin veya görevlilerin gerektiğinde dışarıdan içeriye girmelerine imkân sağlayacak şekilde olması gerekir.

Tek kanatlı bir çıkış kapısının temiz genişliği 80 cm’den az ve 120 cm’den çok olamaz. İki kanatlı kapıda temiz genişlik, her iki kanat 90 derece açık durumda iken, kanat yüzeyleri arasındaki ölçüdür.

Merdivenden tabii zemin seviyesinde güvenlikli bir alana açılan çıkış kapıları ile bir kattaki kişi sayısının 100’ü geçmesi hâlinde, kaçış merdiveni ve kaçış koridoru kaçış yönünde kapı kolu kullanılmadan açılabilecek şekilde düzenlenir.

Kapıların en çok 110 N kuvvetle açılabilecek şekilde tasarlanması gerekir.

Mevcut Binalar İçin Özel Hükümler

BYKHY yayım tarihi olan 19/12/2007 tarihinden önce yapı ruhsatı alınıp yapımı devam eden veya yapımı tamamlanan yapı, bina, tesis ve işletmeler  bu Yönetmeliğin uygulanması açısından mevcut yapı olarak kabul edilir.

Kaçış yolları

Mevcut yapılarda; birinci katta kullanıcı sayısı 25 kişiden fazla olmamak şartıyla, bina dışındaki güvenlik bölgesine,

• Dış zeminden en çok 4 m yükseklikte olup
• Açılabilir kanat genişliği ve yüksekliği en az 70 cm olan pencereler, zaruri hâllerde kaçış yolu olarak kabul edilir.

Mevcut yapılarda, katta bulunan kullanıcı sayısının 50 kişiyi geçmemesi şartıyla, aşağıda belirtilen özellikteki çıkışlar, ikinci kaçış yolu olarak kabul edilir:

Bina yüksekliği 30.50 m’den fazla olmayan binalarda, kaçış merdivenine bir pencereden ulaşılmasına;

• Pencere parapet seviyesinin döşeme seviyesinden 80 cm’den daha yüksek olmaması,
• Pencerenin temiz açılır-kapanır kısmının en az 70/140 cm boyutlarında olması,
• Parapet seviyesine ulaşacak şekilde basamak yapılması,
• Pencere geçişinde kullanılan malzemelerin en az 30 dakika yangına dayanıklı malzemeden yapılması,

şartları birlikte mevcut olduğu takdirde müsaade edilir.

• Kaçış merdivenine bir odadan geçilerek ulaşılmasına; oda kapısının kendiliğinden kapanır olması ve kilitsiz tutulması ve kaçış merdivenine ulaşılan odanın kapısından kaçış merdivenine olan azami uzaklığın 9 m’yi geçmemesi hâlinde müsaade edilir. Bu odanın duvarlarının ve kapısının yangına en az 60 dakika dayanıklı ve kapının duman sızdırmaz özellikte olması hâlinde kaçış uzaklığı bu odanın kapısına kadar alınır.
• Toplanma amaçlı olarak kullanılmayan bir bodrum kat için diğer merdivene alternatif olmak üzere, bir merdiven ile ulaşılan, açılır bir kenarı en az 50 cm ve açılır alanı 0.4 m2’den az olmayan pencereden geçilerek zemin seviyesine ulaşılıyor ise, bu pencere ikinci kaçış yolu kabul edilir.
• Zemin kat üzerindeki birinci katın kullanıcı sayısı 25 kişiden az ve kullanılan alanın en uzak noktasından katın çıkış kapısına olan uzaklık tek yönlü kaçış mesafesini sağlıyor ise (Ek5/B), bu kata hizmet veren merdivenin zemin kattan bağımsız olması ve girişinin müstakil düzenlenmesi şartı ile, bu katın yüksekliğine bakılmaksızın tek çıkış yeterli kabul edilir.

 Çıkış Kapasitesi ve Kaçış Uzaklığı

Kaçış uzaklığı, kullanım sınıfına göre Ek-14’de verilen değerlerden daha büyük olamaz. Oda, koridor ve benzeri alt bölümlere ayrılmış büyük alanlı bir katta, odanın en uzak bir noktasından odanın çıkış kapısına kadar ölçülen uzaklığın 15 m’yi aşmaması şartıyla, kaçış uzaklığı, odanın çıkış kapısından başlayarak bir kaçış merdivenine, kaçış geçidine veya dış açık alana açılan çıkış kapısına kadar olan ölçüdür.

Bina yüksekliği 30.50 m’yi geçmeyen binalarda, birbirine alternatif 2 kaçış merdiveni düzenlenmiş ve bunlardan birisi korunumlu yani yangının etkilerinden etkilenmeyecek şekilde ise, iki yönlü kaçış mesafesi uygulanır.

Zemin kattaki dükkânlarda ve benzeri yerlerde kullanıcı sayısı 50’nin altında ve en uzak noktadan dış ortama açılan kapıya kadar olan kaçış uzaklığı 25 m’den fazla değilse, bina dışına tek çıkış yeterli kabul edilir.

Kaçış yolu sayısı ve genişliği

• Toplam kaçış yolu genişliği, Ek-5/A’ya göre hesaplanan kattaki toplam kullanıcı sayısının 0.4 ile çarpımı suretiyle santimetre olarak bulunur.
• Kaçış merdiveninin genişliği, düz kollu sahanlıklı merdivende 60 cm’den veya dairesel merdivende 70 cm’den daha az olamaz. Toplam kullanıcı sayısı 60 kişiden fazla olan katlarda bu genişlik, düz kollu sahanlıklı merdivenlerde 70 cm’den veya dairesel merdivenlerde 80 cm’den az olamaz. Hastaneler, huzurevleri, anaokulları ve ilköğretim okullarında ise, sadece sahanlıklı düz kollu merdivenler düzenlenebilir ve bu merdivenin genişliği 100 cm’den az olamaz.
• Kaçış merdivenlerinde merdiven kolu duvarlar ile çevrelenmiş ise, temiz genişlik, her iki duvarın bitmiş yüzeyleri arasındaki ölçüdür. Merdiven kolunun bir tarafında duvar, diğer tarafında korkuluk var ise, temiz genişlik, duvarın bitmiş yüzeyi ile korkuluk iç yüzeyi arasındaki ölçüdür. Kaçış merdivenlerinde temiz genişlik hesaplanırken, küpeştenin yaptığı çıkıntının 80 mm’si temiz genişliğe dâhil edilir.
• Bütün çıkışların ve erişim yollarının, açık-seçik görülebilir olması veya konumlarının simgeler ile vurgulanması ve her an kullanılabilmesi için engellerden arındırılmış durumda bulundurulması şarttır.

Acil çıkışı zorunluluğu

Mevcut yapılarda, acil çıkış zorunluluğu için aşağıda belirtilen hususlara uyulur.

Mevcut yapılarda, yukarıda belirtilen hesaplamalar esas alınarak her bir çıkışın genişliği 200 cm’yi aşmayacak şekilde çıkış sayısı bulunur. Bir katta veya katın bir bölümünde, hesaplanan değerden az olmamak üzere;

• 60-600 kişi en az 2 çıkış,
• 600-1000 kişi en az 3 çıkış
• 1001 ve üzeri kişi en az 4 çıkış olması şarttır.

Not:25 kişinin aşıldığı *yüksek tehlikeli yerlerde en az 2 çıkış olmalıdır.

(*Yüksek tehlikeli yerler

Parlayıcı ve patlayıcı maddeler ile akaryakıtların imal edildiği, depolandığı, doldurma-boşaltma ve satış işlerinin yapıldığı yerler yüksek tehlikeli yerler olarak değerlendirilir.

Ayrıca aşağıda belirtilen yerler bu sınıfa girer.

1. Parlayıcı ve patlayıcı gazlarla ilgili yerler, LPG, doğalgaz ve benzeri gazların depolama, taşıma, doldurma-boşaltma ve satış işlerinin yapıldığı yerlerdir.
2. Patlayıcı maddelerle ilgili yerler, ısı ve basınç tesiri ile kolay tutuşabilen ve patlayabilen maddelerin bulunduğu yerlerdir. Mermi, barut, dinamit kapsül ve benzeri maddelerin imal ve muhafaza edildiği ve satıldığı yerler bu yerlerdendir.
3. Yanıcı sıvılarla ilgili yerler, yanıcı sıvıların üretildiği, depolandığı ve hizmete sunulduğu satış tesisleri ve benzeri yerlerdir.)

Kapıların birbirinden olabildiğince uzakta olması gerekir. Bölünmemiş mekânlarda kapılar arasındaki mesafe, en uzun köşegenin 1/3’ünden, yağmurlama sistemli yapılarda ise, 1/4’ünden az olamaz.

Uluslararası bazı standartlarda iki acil çıkış kapısı arası uzaklık tarif edilirken 45 derece kuralı uygulanır. Kendi içerisinde bölümlere ayrılmamış olan alanda yer alan çıkış kapıları, en az 45 derece aralıklarla yerleştirilmesi gerekiyor.

Kaçış yolu kapıları

Mevcut yapılarda kaçış merdivenlerinin kapılarının;

Yapı yüksekliği;

• 30.50 m’den az ise en az 60 dakika ve
• 30.50 m ve daha yüksek yapılarda, en az 90 dakika

yangına dayanıklı ve duman sızdırmaz özellikte olması gerekir.

Kaçış yolu kapılarının genişliği 70 cm’den ve yüksekliği 190 cm’den az olamaz.

Kaçış yolu kapılarının kanatlarının, kullanıcıların hareketini engellememesi ve kullanıcı sayısı 50 kişiyi aşan mekânlardaki çıkış kapılarının kaçış yönüne doğru açılması şarttır. Kaçış yolu kapılarının, el ile açılabilmesi ve kilitli tutulmaması gerekir. Dönel kapılar ve turnikeler çıkış kapısı olarak kullanılamaz.

Kapıların kendiliğinden kapatır düzenekler ile donatılması ve itfaiyeci veya görevlilerin gerektiğinde dışarıdan içeriye girebillmelerine imkân sağlanması gerekir.

Merdivenden tabii zemin seviyesinde güvenlikli bir alana açılan bütün kaçış yolu kapılarının ve bir kattaki kullanıcı sayısının 100’ü geçmesi hâlinde kaçış merdiveni kapılarının kapı kolu kullanılmadan, panik kollu veya benzeri bir düzenek ile açılabilmesi gerekir. Kapılar en çok 110 N kuvvetle açılabilecek şekilde tasarlanır.

Konutlar

Mevcut konutlar için, yukarıda sayılan hükümlere istisnalar getirilmiştir.

• Yapı yüksekliği 30.50 m’nin altındaki mevcut konutlarda ikinci çıkış aranmaz.
• Yapı yüksekliği 30.50 m’den fazla ve 51.50 m’den az ise, binanın ana merdiveninin korunmuş kaçış merdiveni özelliğinde yapılması hâlinde bir merdiven yeterlidir. Korunmuş merdiven iç kaçış merdiveni ise, bir yangın ihbar butonu ile aktive edilen veya algılama sisteminden otomatik aktive olan basınçlandırma sistemi yapılması gerekir.
• Yapı yüksekliği 51.50 m’den yüksek olan konutlarda, birbirlerine alternatif en az birisi korunmuş 2 adet kaçış merdiveni gerekir. Korunmuş kaçış merdiveni basınçlandırılır.

Binanın ana merdiveni aynı zamanda bodrum katlara da hizmet veriyor ise ve bodrum katlarda konut dışı kullanılan ve kolay alevlenici madde bulunan kullanım alanları var ise, bodrum katlarda merdivene girişte yangın güvenlik holü düzenlemesi şarttır.

Not: Yapı işleri ve madenler BYKHY kapsamında değildir.

Kaynaklar:

İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik

Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik

https://yangin110.wordpress.com

Merseyside Fire & Rescue Service(1. Calculating Occupancy in Places of Assembly)

Yangınla İlgili Mevzuatlar Çerçevesinde Toplanma Amaçlı Yapılarda Kaçış Yollarının Analizi ve Bir Örnek Çalışma-Yüksek Lisans Tezi-Fatma Sevindi

–Sitemizde yer alan yazı, makale, köşe yazısı içeriklerinin tüm hakları 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu doğrultusunda isgtedbir.com’ a aittir. Sitemizden herhangi bir şekilde kopyalama, alıntı yapılması, ticari amaçlı kullanılması, başka bir yerde yayınlanması yasaktır. Ancak web sitemiz kaynak gösterilmek ve doğrudan link verilmek kaydıyla, kısmen alıntı yapılarak başka yerde yayınlanabilir.