İşyerlerinde Akü Şarj Alanlarında Alınacak İş Sağlığı ve Güvenliği Tedbirleri

Elektrik enerjisini kimyasal enerji olarak depo eden, ihtiyaç halinde bunu  elektrik enerjisi olarak veren cihaza akümülatör (akü) denir.

Akülerin Çalışma prensibi:Basit akımlı bir akü elemanı, içinde sulandırılmış sülfürik asit (H2SO4) bulunduran bir kaba iki kurşun levha daldırılmasıyla elde edilir. Bu iki plakanın uçları bir doğru akım kaynağına bağlı olup bir süre doğru akım geçirilirse bağlı olan plakanın yüzeyi kurşun peroksit(PbO2) tabakasıyla kaplanır. Sonra plakanın uçlarına lamba bağlanırsa akım verdiği görülür.

Şarjlı bir plakada negatif olan levha saf kurşun (Pb) ve pozitif levha kurşun peroksit (PbO2) şeklindedir. Akü elemanının akım vermesinin nedeni iki kutupta da farklı kimyasal maddeler bulunmasıdır. Akü boşalınca her iki plaka da kurşun sülfat haline döner ve farklılık ortadan kalkar. Elektrolitteki asit ise su haline dönüşür. Deşarj sırasında asitteki sülfat hidrojenden ayrılarak her iki levha birleşir ve kurşun peroksit (PbO2) oluşturur. Pozitif yüklü levhanın oksijeni ise kurşundan ayrılarak asitin hidrojeniyle birleşerek suyu oluşturur. Boşalmış olan aküyü bir doğru akım kaynağına bağlayıp deşarj akımına ters yönde akım verirse kurşun sülfat(PbSO4) ayrışır ve sülfat(SO4) suyun hidrojeniyle birleşerek sülfürik asit (H2SO4)oluşturur. Suyun oksijeni ise pozitif levhanın kurşunuyla birleşir kurşun peroksidi (PbO2 ) oluşturur. Böylece her iki levhada birbirinden farklı iki madde olur.

Akümülatörün Parçaları :

Plakalar : Akümülatörlerin enerji vermesini sağlayan en önemli parça, plakalardır. İki çeşit plaka bulunur;artı ve eksi plakalar. Plakanın iskeleti ızgaradır. Izgaralar düşük miktarlarda antimuan içeren alaşım kurşundan dökülür. Izgaranın döküm yöntemi ve kalıp dizaynı plakanın özelliklerini etkileyen faktörlerdir. Izgaranın üzerinin farklı nitelikteki hamurlarla sıvanması ile artı ve eksi plakalar elde edilir. Artı plakalar akımı veren plakalar oldukları için ve oksitlenme reaksiyonu bu plakada olur eksi plakalara göre her zaman daha kalın ve ağır üretilirler.

Kutu, kapaklar ve ayıraçlar : Kutu ve kapaklar sert ebonitten veya plastikten üretilirler ve bunların görevi yeterli yalıtımı, sızdırmazlığı , mekanik ve kimyasal özellikleri korunması ve uzun süreli dayanıklılığı sağlamasıdır. Ayıraçlar eksi ve artı plakaların birbirine değerek kısa devre olmasını engelleyen ve aynı zamanda da elektriği taşıyan iyonların geçişine engel olmayan levha şeklinde plakalardır.

Kutup Başları : Her kurşun-asit hücresi 2 Volttur. İstenilen akü voltajına bağlı olarak bunlar seri bağlanırlar. Bunun sonucunda artı plakaların bağlı olduğu uc artı kutuptur eksi plakaların bağlı olduğu uç eksi kutuptur. Kutupların üzerinde veya yanlarında işaretleri vardır ve artı kutup daha büyüktür.

Gaz Kapakları : Akümülatörün üretiminde kullanılan alaşımın özelliğine bağlı olarak her zaman Hidrojen ve oksijen gazı çıkışları vardır. Akü içerisindeki basıncın belirli değerlerin altında kalması gerekir . Bu amaçla gazın dışarıya çıkmasını sağlayan delikli kapaklara buşon denir.

Elektrolit : Elektrolit plakaların içerisine batırıldığı iyonların artı kutuptan eksi kutuba taşınmasını sağlayan sulandırılmış sülfirik asittir. Elektrolitin yoğunluğu akünün özelliklerini etkiler. Yüksek yoğunluklarda akü yüksek voltaj verir ancak kısa sürede yıpranmaya neden olur. Düşük yoğunluklu elektrolitler ise volt ve marş basma gücünün azalmasına neden olurlar.

Aküler kullanım alanlarına göre ikiye ayrılırlar:

Starter Aküler: Daha çok otomobillerde, motorsikletlerde, golf ve bahçe araçları gibi araçlarda kullanılırlar.

Endüstriyel Aküler: Enerji santralleri, Forkliftler, Kesintisiz Güç Kaynaklarında kullanılırlar.

Burada hemen her işyerinde bulunan, forkliftlerde kullanılan traksiyoner akülerin kullanımında, şarj / deşarj sırasında ortaya çıkabilecek sağlık ve güvenlik riskleri ile bunlara karşı alınabilecek güvenlik tedbirleri üzerinde durulacaktır.

Traksiyoner / Çekici / Pzs Akümülatörler

Tüplü pozitif plak kullanılarak (PzS) yapılan yüksek güçlü çekici akümülatörlerdir. Malzeme kaldırma ve taşımalarında, elektrikli taşıtlarda, ambalaj platformları ve yükseltmelerde, otomatik yönlendirmeli taşıtlarda ve özel bazı DC hareket sistemlerinde kullanılırlar. Yüksek marş kapasitesine sahip bu akülerin forkliftlerde kullanılan genel tipinin yanında, özel alev almaz kutu kapaklı, dizel lokomotifler ve vagon aydınlatması için farklı tipleri de vardır.

Uzun ömürlü, derin deşarj özellikli ve sürekli Şarj-Deşarj döngüsüne uygun, bakımı ve şarjı kolaylaştırıcı opsiyonlara sahip yapıda tasarlanmış, kurşun-asit yüksek güçlü çekici akülerdir.

Akümülatörlerin depolanmasında dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir ?

Depolama sırasında personelin yaralanmasından sakınmak ve stok kayıplarını yok etmek için akümülatörler dikkatli bir şekilde ele alınmalıdır.

1. Hali hazırda doldurulmuş ve şarjlanmış aküler dik pozisyonda depolanmalıdır.
2. İstiflenen akülerin yüksekliği 3 aküden daha yüksek olmamalı ve eğer karton ambalaj mevcut değil ise her sıradan sonra karton yerleştirilmelidir.
3. Kutupları yanda olan aküler öyle istiflenmelidir ki iki akünün kutupları birbirine değmemelidir.
4. Eğer aküler metal kafeslerde depolanıyorsa kutupların kafese değerek kısa devre yapmasını engellemek için kafesler arasında yeterince boşluk olmalıdır.
5. Aküler depolanmadan önce taşınma zararları, çatlaklar ve elektrolit sızmaları kontrol edilmelidir.
6. Depolar kuru, serin ve havalandırmalı olmalıdır. 10- 16 C derece arasındaki sıcaklıklarda 27-37 C derece arasında yapılan depolamalara oranla kendi kendine boşalma oranı oldukça düşmektedir.
7. Depolanan akümülatörler düzenli aralıklarla kontrol edilmelidir. Eğer açık devre gerilimi 12.45’in altına düşmüşse akü tekrar doldurulmalıdır.
8. Aküler öyle istiflenmelidir ki eski olanlar önce kullanılabilsinler.
9. Depolama süresince havalandırma çıkışları olmalı ve depolama alanı içerisinde sigara içilmesi veya kaynak yapılması gibi açık ateşin kullanıldığı işler yasaklanmalıdır.

Akü Şarj ve Bakım Çalışmalarında İş Güvenliği

Akülerin içlerinde asit çözeltisi (elektrolit) bulunması ve şarj işlemleri sırasında hidrojen gazı açığa çıkarmaları, iş güvenliği açısından en çok dikkat edilmesi gereken durumdur. Akülerin şarj ve bakım çalışmalarında iş güvenliği yönünden dikkat edilmesi gereken hususlar şöyle sıralanabilir;

• Akülerin bakım çalışmaları, bu iş için özel olarak hazırlanmış bölümlerde yapılmalıdır.
• Akülerin şarjı esnasında, patlayıcı ortam oluşturabilen gazlar oluştuğundan şarj alanı sürekli olarak havalandırılmalıdır.
• Bakım çalışmaları süresince lastik eldiven, koruyucu gözlük ve gerekli durumlarda lastik çizme gibi kişisel koruyucu donanımlar mutlaka kullanılmalıdır.
• Lastik çizme kullanılması halinde, sıçrayan asidin çizmenin içine akmasını engellemek için pantolon paçaları çizme dışına çıkarılmalıdır.
• Akü kapakları mümkün olduğunca yavaş bir şekilde açılarak içindeki havanın herhangi bir sıçramaya sebebiyet vermeden atılması sağlanmalıdır.
• Akü suyu olarak bome derecesi (elektrolit yoğunluğu) düşük asit(Seyreltik Sülfürik Asit) kullanılacağından, yapılacak olan çalışmalarda daima dikkatli hareket edilmelidir.
• Akü içerisinde Sülfirik Asit (H2S04) bulunduğundan, dökülmeye neden olacak şekilde yana eğilmemelidir. (Sülfirik Asit, aşındırıcı (korozif) bir maddedir.)
• Hücrelerdeki çözelti (elektrolit) seviyesinin azalması durumunda sadece SAF SU ilave edilmelidir.
• Akü suyu; akünün içerisine, açık deliğin kenarından sızacak şekilde ve seviye kontrolü yapılarak doldurulmalıdır.
• Akü çözeltisinin cilde temas etmesi durumunda, bol su ile yıkanmalıdır.
• Akü çözeltisinin göze kaçması durumunda, göz yıkama solüsyonu veya göz duşu kullanılmalıdır. En kısa sürede bir hekime müracaat edilmelidir.
• Donmuş akü şarja bağlanmadan önce 15°C’ ye kadar ısıtılmalı ve sonrasında şarj edilmelidir.
• 

• Akünün montajı yapılırken veya sökerken ark (kıvılcım) oluşmasını önlemek için araç kontak anahtarı kapalı duruma getirilmelidir.
• Akünün araca bağlantısı yapılmadan önce aracın (+) pozitif kablo ucu akünün pozitif kutup başına bağlanmalı, daha sonra aracın (-) negatif kablo ucu akünün negatif kutup başına bağlanmalıdır.
• Akünün araçtan sökülmesi esnasında bu işlemin tam tersini yapılmalıdır. Yani öncelikle negatif uç, sonrasında pozitif uç sökülmelidir.
• Akünün şarj işlemini yapmak için öncelikle akü, şarj makinesine bağlanmalı, sonra şarj makinesi çalıştırılmalıdır. Şarj işleminin bitmesinden sonra da şarj öncesi yapılan işlemlerin tam tersi yapılmalıdır.
• Akü şarj bölgesi sigara, açık alev ve  ark (kıvılcım) oluşturabilecek ortamlardan yalıtılmalıdır.
• Çalışmalarda kullanılacak madde ve malzemelerle ilgili olarak üretici firma tarafından yapılan ikazlara uyulmalıdır.
• Çalışmaların bitiminde çalışma ortamı iyice temizlenmelidir.
• Temizlik sırasında kullanılan bez ve üstübüler ağzı kapalı sac kutular içinde biriktirilmelidir. Başkaları tarafından kullanılması engellenmelidir.
• İş bitiminde çalışmalar sırasında kullanılan kişisel koruyucu donanımların (eldiven, gözlük, çizme) temizlikleri yapılarak saklanmalıdır.
• Çalışmalar tamamen sonlandırıldığında el ve yüz temizliği yapılmalıdır.
• Akülerin bakım, onarım ve şarj işleri sırasında çalışma ortamına bu konuda tecrübesi bulunmayan elemanların girmesine engellenmelidir.
• Eski aküler hiçbir zaman çöpe atılmamalıdır.

30.12.2012 tarihinden itibaren yasal dayanağı kalmayan ama bu konuda ayrıntılı maddelere sahip olan İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü‘ nde akümülatörler ile ilgili;

Madde 285 – Sabit akümülatör tesisleri, tabanı aside dayanıklı malzemeden yapılmış, iyi havalandırılmış ve özel olarak yapılmış odalarda veya hücrelerde bulundurulacaktır.
Madde 286 – Akümülatör bataryalarının kutuları; cam, sert kauçuk veya benzeri akım geçirmeyen maddelerden yapılmış olacak ve bunlar, akım geçirmeyen sağlam ayaklar üzerine oturtulacaktır.
Madde 287 – Akümülatör bataryaları, kullanıldıkları işe uygun şekilde kapatılacak veya korunacak ve gaz çıkarmalarına karşı gereken otomatik tertibat alınmış olacaktır.
Madde 288 – Akümülatör odalarına sağlanacak suni ışık yalnız akkor flamanlı elektrik ampulleri vasıtasıyla yapılacaktır. Bu gibi yerlere açık alevli vasıtalarla girilmesi ve buralarda sigara içilmesi yasaktır.
Madde 289 – Akümülatör bataryaları tesisi gerektiğinde bütün kutuplarda kesilecek şekilde yapılacaktır.
Madde 290 – Akümülatör bataryalarının asitleri değiştirilirken işçiler gözlük, önlük, lastik eldiven ve benzeri kişisel koruyucular kullanacaklardır.

ifadeleri yer almaktadır.

Kaynaklar:

Mutlu CER Akümülatörleri

MEGEP Aküler

http://isgguncesi.com/